الگوی ساز

1.      ساز های زهی رخمه ای ( Plucked String Instrument)

تولید صدا در این ساز ها بوسیله تماس سرانگشت و یا مضراب صورت می گیرد. هارپ Harp  از قدیمی ترین سازهایی است که از دوران باستان با قرن حاضر رسیده است دارا بودن سیم های گوناگون با اندازه ها و رنگ های مختلف به این ساز کیفیتی زیبا و رویایی بخشیده است هر سیم کوک مخصوص به خودش را دارد و با ر انگشتان بدون ناخن به صدا در می آید در مناطق بالای صوتی صدایی شفاف و زیبا و در مناطق بم صوتی صدای گرم و نافظ دارد. محدوده صوتی هارپ به شرح زیر است:

 

 

هارپ مدرن در Cb  ماژور کوک می شود و تمام سیم ها را می توانند بصورت کروماتیک تغییر کوک دهند که این کار بوسیله 7 پدال صورت می گیرد. تولید هارمونیک ها بوسیله تکیه دادن کف دست نوازنده به وسط سیم و زدن ضربه با انگشت نشانه یا هر یک از 4 انگشت دیگر انجام می پذیرد که صدای حامل یک اوکتاو بالاتر از صدای سیم دست باز می باشد و حالت اسرا آمیز و غریبی ایجاد می نماید.

تکنیک های هارپ:

آرپژ Arpeggio  که به جای که به جای همزمان نواختن چند نت و یا یک آکورد آنها به توالی یک نت اجرا می شوند

گلیساندو Glissando  اجرای سریع یک پاساژ با لغزاندن سریع انگشتان.

2.      سازهای زهی چکشی

تولید صدا در این ساز ها بوسیله تماس چکش به روی سیم انجام می شود.

هارپسیکورد Harpsichord  به زبان فرانسوی کلاوسن Clavesin  و به زبان ایتالیایی چیمبالو Cembalo

هارپسیکورد جزء پیانو و سازهای زخمه ای و سازی شستی دار می باشد و تولید صدا در آن بر آثر بر خورد چرم فشرده یا تیغه محکم فلز بر روی سیم انجام می گیرد که این مکانیسم برای هر شستی جداگانه عمل می کند رنگ صدای کلاوسن در مقایسه با پیانو اندکی خشک و زنگ دار به نظر می رسد و بیشتر در موسیقی قرون وسطی قرون 17 و 18 (باروک) کاربرد داشته است. محدوده صوتی آن 5 اوکتاو است از نت فا و مانند پیانو بر روی دو حامل سل و فا نوشته می شود تمام صدا های کلاوسن یکنواخت و بدون نوانس است.

پیانو Piano  یا اگر صحیح تر بگوییم پیانو فورته:

نه سازی است زخمه ای نه آرشه ای بلکه تولید صدا بوسیله تماس چکش با رشته سیم انجام می گیرد سر چکش چوبی نمد پیچی شده است و سیم ها بر روی جعبه صدای بزرگی تعبیه شده اند که باعث تشدید صدا می گردد مکانیسم تولید صدای پیانو بسیار پیچیده می باشد

و ضربه آرام یا شدید بر شستی های آن به نوازنده این امکان را می دهد تا بتواند دینامیک های صدایی مختلفی را این ساز بیرون بکشد که این امر رابطه زیبایی بین نوازنده و ساز پیانو ایجاد می کند پیانو ها دو پداله و سه پداله هستند.

1.       پدال راست Damper Pedal – وقتی که با پا فشار داده می شود نمد را از روی سیم ها بلند می کند و باعث بلند تر کردن صدا می شود.

2.       پدال دوم یا پدال سردین Soft Pedal- وقتی که این پدال با پا فشار داده می شود باعث می شود تا چکش به قسمتی از سیم ها بر خورد نماید و صدای ساز اندکی گرفته شود.

پیانو هم چنین سازی است تکنواز که هفت اوکتاو از نت لا دارد و روی حامل سل و فا نت نویسی می شود و وسعت تمام ساز ها را دارا می باشد محدوده صوتی پیانو به شرح زیر است.

1.      سازهای بادی Wind Instruments

در این گروه از سازها تولید صدا بوسیله ی دمیدن و در نتیجه ارتعاش هوا در لوله انجام می پذیرد هر چقدر طول لوله کوتاه تر باشد صدا نازک تر و زیر تر است سازهای بادی به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند.

Wood Instrument- Brass Instrument

Wood Instrument  لازم نیست فقط از چوب ساخته شده باشد این نامگذاری از جهت رنگ و کیفیت صدایی آنها انجام گرفته و نیز جنبه تاریخی دارد.

فلوت Flute- فلوت مدرن دارای لوله ای به شکل سیلندر می باشد که معمولا از جنس نقره است و در حالت افقی به داخل آن می دمند و کلید های متعددی روی بدنه آن تعبیه شده است تا نت ها را در اوکتاوهای مختلف تولید نماید و در ضمن شدت میزان دمیدن نوازنده نیز در کوک نت موثر می باشد پس هر چه دمیدن با شدت باشد ستون هوای کوچک تری ایجاد شده و صدای زیر تری تولید می شود فلوت رو حامل سل نوشته می شود محدوده صوتی فلوت به شرح زیر است:

 

صدای فلوت درخشان چابک صاف و روشن است و در صدای بم گرم و غنی و در مناطق بالای صوتی تیز و نافظ است فلوت می تواند پاساژهای تند و تیزی را ماهرانه اجرا کند.

پیکولو Piccolo- یا فلوت کوچک نصف اندازه فلوت افقی می باشد و کوک آن یک اوکتاو بالاتر است و صدایی بسیار بسیار تیز دارد که به سادگی در یک ارکستر قابل استفاده است به منظور صرفه جویی از خطوط حامل اضلفی نت نویسی پیکولو یک اوکتاو پایین تر از صدای حاصل از ساز در نظر گرفته می شود.محدوده صوتی پیکولو به شرح زیر است:

 

صدا دهی ساز از نت نویسی یک اوکتاو زیر تر است.

ساز های زبانه دار یا غمیش دار Reed Instrument- زبانه یا غمیش وسیله تولید صدا در بعضی از سازهای بادی می باشد که بر روی دهانه ساز نصب می شود. ساختمان آن نیز از چوب نی خیلی نازک ( امروزه از فلز یل پلاستیک خیلی نرم و نازک) ساخته می شود که در یک طرف آن به سر ساز بسته می شود و در انتهای دیگر با ارتعاش خود هوا را به درون ساز می فرستد بعضی از سازهای بادی با دو زبانه ارتعاش می کنند.

ابوا Oboe- ساز بادی چوبی دو زبانه است که لوله مخروطی شکل دارد صدایی تو دماغی داشته و در مناطق بالای صوتی صدایی خشن و بلندی ایجاد می نماید و در مناطق بم صوتی صدایی ملایم عمیق و پر دارد. ملودیک و قالبا تکنواز و اغلب در ارکستر ها پاساژهای آرام و نافظ را می نوازد. روی حامل سل نت نویسی می شود محدوده صوتی ابوا به شرح زیر است: 

سازهای انتقالی  Transposing instruments

قبلا گفته شد سازهایی مانند پیکولو و کنترباس یک اوکتو بالاتر و پایین تر از نتی که برایشان نوشته شده صدا می دهند به هر حال در این میان تنالیته (key) تغییر نمی کند اما سازهایی وجود دارند که نه تنها کوک آنها با دیگر سازها تفاوت دارد بلکه تنالیته و در نتیجه نت نویسی آنها نیز مغایر با سازهای دیگر است.البته تمام این امور بخاطر راحتی نوازنده در اجرای قطعه پیش بینی شده است به این ترتیب سازهایی مانند کلارینت Clarinet  هورن Horn  و ترومپت Trumpet  در تعریف فوق جای می گیرد به عنوان مثال بهترین تنالیه برای ترومپت سی بمل ماژور و لا ماژور است. کلارینت ها نیز بر اساس این دو تنالیته ساخته می شوند و تکنیک انگشت گذاری آنها نیز یکسان می باشد و نوازنده می تواند به راحتی هر دو ساز را اجرا کند. حال به مشکل ساز های انتقالی بر می خوریم یعنی اینکه نت نویسی برای این دسته ساز ها کاملا با صدا دهی آنها متفاوت است یعنی وقتی در پارتیتور مخصوص کلارینت نت دو دیده می شود صدای آن سی بمل است پس گام سی بمل ماژور برای کلارینت دو ماوژر نوشته می شود. و سی بمل ماژور صدا می دهد یعنی یک پرده پایین تر . این تمهید به کار قطعاتی می آید که سر کلید های زیادی داشته باشد که با این حال نوازنده کلارینت با علامت سر کلید و یا تغییر دهنده ( در موسیقی ایران علامت عرضی) کمتری سر و کار خواهد داشت. و نوازنده زحمت زیادی متحمل نخواهد شد و صرفا آنچه را که می بیند می نوازد.

سئوال: اگر ترومپت Eb  داشته باشیم تا فاصله چندم باید آن را به کوک صحیح شنیداری (دو ماژور) انتقال دهیم؟

پاسخ: تمامی نت ها به فاصله سوم کوچک منتق می گردند      Eb = C

کرآنگله English Horn در اصل همان ابوا آلتو می باشد و یک فاصله پنجم درست پایین تر از ابوا کوک می شود کرآنگله از گروه سازهای انتقالی می باشد و نت نویسی آن بصورت پنجم بالاتر از صدای شنیداری انجام می گیرد روی حامل سل نت نویس می شود و محدوده صوتی آن به شرح زیر است.

 عنی هر نتی که برای کرآنگله مشاهد نمودید خود به خود آن را به پنجم پایین تر انتقال دهید و در ذهن خود بشنوید صدای شنیده شده در واقع همان صدایی است که مقصود آهنگساز بوده است . مانند ابوا کرآنگله هم سازی است دو زبانه با این تفاوت که صدایش خیلی پر تر از ابوا می باشد و خصلتی مالیخولیایی و عمیق دارد و سازی است ملودیک و اصولا برای تقویت صدای خوانندگان تنور و آلتو و یا همراهی ساز ویولا استفاده می شود. قسمت تحتانی کرآنگله به شکل گلابی می باشد  که برای تشخیص آن از ابوا مفید است.

کلارینت Clarinet  سازی است انتقالی و لی بر خلاف ابوا و کرآنگله یک زبانه است امروزه اغلب نوع سی بمل و لا ی آن استفاده فراوانی دارد نت نویسی کلارینت سی بمل بصورت دوم بزرگ بالاتر از صدای حقیقی است نت نویسی کلارینت لا بصورت سوم کوچک بالاتر از صدا دهی حقیقی می باشد. کلارینت روی حامل سل نوشته می شود

 تنوع صدا دهی و رنگ آمیزی کلارینت بسیار زیاد است و محدوده های پایین صدایی غنی گرم و حتی تیره و ملایم و در محدوده بالای صوتی صدایی بسیار نافظ و جیغ دار و روشن دارد از کلارینت اغلب به عنوان ویلن سازهای بادی نام برده می شود.