سازشناسی-تار
از تاريخچه ي پيدايش تار اطلاع دقيقي در دست نيست , محققان اختراع آن را به ايرانيان نسبت داده اند و آن را نوعي تنبور دانسته اند. در ادبيات فارسي و در شعر شاعران قديم از نواختن تار و سازي به نام تار سخن آمده است . مثل باباطاهر که در اين دوبيتي گفته است :
دلي دارم چو مرغ پا شکسته چو کشتي بر لب دريا نشسته
همه گويند طاهر تار بنواز صدا چون مي دهد تار شکسته
نظريه پردازان ايراني, ظهور تار در ايران را به دوره ي قاجار مي دانندکه در عکس ها و مينياتورهاي آن زمان وجود دارد. در اين دوره ) قاجاريان) تار از مهمترین سازهاي ايران بود. نخستين روايت هاي رديف موسيقي ايراني بر اساس ويژگي هاي سازهاي تار و سه تار توسط ميرزا عبدالله و آقا حسينعلي تدوين شده است, تار در اين دوره 5 سيم داشت. افزودن سيم ششم را به غلامحسين درويش, معروف به درويش خان, از شاگردان ميرزا عبدالله نسبت مي دهند .
بر پيدايش اين ساز دو فرضيه موجود است :
(1 اينکه ممکن است اين ساز در قرن هاي 17 و 18 نسبت به سازهاي ديگر پيشرفت, پيدا کرده باشد. دسته دراز و سيم پرده گذاري آن با سه تار که سازي با تاريخ طول و دراز در ايران است شباهت دارد. هر چند سه تار ،شکل هاي مشخصه تار از قبيل پوستي بدون سطح کاسه و نيز دو کاسه اي بدون آن را دارا نيست, اما اين دو مشخصه در قيچک که يک ساز قديمي ايراني است وجود دارد. هر چند قيچک دسته کوچک و زهي است .
(2 اينکه اين ساز مستقيماً از قفقاز که سازي شبيه به آن ممکن است پيدا شود آمده است. ( خالقي: در يک گفتگو (
(ساختمان تار (
تار شش سيم دارد ( شش سيم تار از فلز بوده که پنج تار از آن ها از فولاد و پايين آن ها از برنج است ) و از سه قسمت اصلي تشکيل شده است: 1- جعبه ي صدا, 2- دسته, 3- و سرپنجه .
1 - جعبه ي صدا از دو کاسه ي کوچک و بزرگ تشکيل مي شود که روي دهانه ي آن ها را با پوست دباغي شده ي بره مي پوشانند. جعبه ي صدا را از چوب درخت توت مي سازند. اين چوب خشک است و صداي خوبي توليد مي کند و براي ساختن آلات موسيقي مناسب است. قسمت بزرگ جعبه ي صدا را کاسه و قسمت کوچک آن را نقاره مي نامند .
2 - دسته ي تار را از چوب درخت گردو مي سازند. چون بسيار محکم است. طول دسته معمولاً در حدود 50 سانتيمتر است. دسته ي تار به 25 و يا 28 فاصله ي معين تقسيم مي شود که هر يک از اين فاصله ها را يک پرده يا دستان مي نامند. پرده همچون علامتي است روي دسته سازهاي زهي, که جاي انگشتان را هنگام نواختن ساز مشخص مي کند. هر پرده را با پيچيدن رشته هايي از جنس روده ي گوسفند به دور دسته, از پرده ي ديگر مشخص مي کنند .
-3 سرپنجه در انتهاي دسته قرار دارد. سرپنجه جايي است که گوشيها را در آن کار مي گذارند. انتهاي هر سيم به دور يک گوشي پيچيده مي شود .
نوازندگان بايد مانند گوشي ها صداي سيم را تنظيم مي کنند .
(کوک تار )
سيم هاي تا دو به دو کوک مي شوند که معمولاً دو دو سل سل و دو دو است. اين کوک براي اين ساز معيار مي باشد .
اما براي دستگاه هاي مختلف کوک هاي مخصوصي وجود دارد. براي مثال اين کوک ها در رديف موسی معروفی نقل شده است :
دو دو 1 سل سل دو 1 دو 1 براي ماهور و چهارگاه
فا دو 1 سل سل دو 1 دو 1 براي شور و ابو عطا
ر ر1 سل سل دو 1 دو 1 براي افشاري, دشتي, نوا , همايون و اصفهان
مي کرن مي کرن سل سل دو 1 دو1 براي سه گاه
دو دو 1 فا فا دو دو براي بيات ترک و راست پنجگاه
لازم به ذکر است تعداد معيار پرده هاي تار 26 پرده است ( اين پرده ها از زه ساخته شده و قابل حرکت هستند ) که ما بين هر پرده ي کامل دو پرده ي ديگر وجود دارد. يکي براي شکل نيم پرده بم تر نت زيرتر و ديگري براي کرون يا سه ربع پرده ي آن. ( بين نيم پرده ي مي- فا-و سي- دو پرده اي و جود ندارد (
(شيوه ي نواختن )
براي نواختن تار , نوازنده کاسه ي تار را روي پا قرار مي دهد. سپس با يک دست دسته ي تار را مي گيرد و انگشتان خود را روي پرده هاي دسته قرار مي دهد و با دست ديگر با مضراب ( تار با مضرابي کوچک از جنس برنج به طول تقريبي سه سانتيمتر نواخته مي شود.) به سيم ها ضربه مي زند. در اين وقت سيم ها به ارتعاش در مي آيند و ارتعاش به وسيله ي خرک ( که روي پوسته ي کاسه ي تار قرار دارد ( به پوسته ي کاسه منتقل مي شود. آن گاه صدا در جعبه ي صدا شدت مي يابد و بيرون پخش مي شود. ( هر چه پرده ها به کاسه نزديک تر باشند, طول سيم کمتر و صدا زيرتر مي شود و هر چه دورتر باشد طول سيم بيشتر و صداي آن بم ترمي شود . )
(کتاب هاي تار (
اولين کتاب موسيقي ايران که به نت نویسی غربي نوشته شد , کتابچه ي راهنمايي براي تار است که توسط علينقي وزيري فراهم آمده است .
کتاب دستور تار, شامل قطعات مختلفي از رديف از قطعات کلاسيک غربي که براي دو تار انتخاب شده بود است. در سال 1330 آثاري خالقي نيز چند کتاب راهنماي تار را براي هنرستان موسيقي ملي انتشار داد.اين کتاب فقط شامل موسيقي ايراني است و هنوز هم مورد استفاده قرار مي گيرد. رديف موسي معروفي و ابوالحسن صبا که براي ويولن و سنتور انتشار يافته بود, براي تار نيز انتشار يافت .
قطعات مخصوصي براي گروه نوازي تار از 1 تا 14 تار نيز نوشته شده است .
(بزرگان تار (
علي اکبر شهنازي ( 1363- 1276 ه ش ) فرزند آقا حسينقلي , علينقي وزيري ( 1358-1265 ه ش ) و غلامحسين بيگچه خاني ( 1364-1297 ه ش ) که در نواختن تار سبکي خاص داشت و به مکتب تار تبريز شهرت دارد, از استادان و نوازندگان برجسته ي تار بودند .
اين استادان شاگردان بسياري تربيت کردند که هر يک سبکي خاص در نواختن تار پيش گرفتند از جمله محمد رضا لطفي, حسين عليزاده, داريوش پيرنياکان و داريوش طلايي .
کتاب: فرهنگنامه ي کودکان و نوجوانان جلد 9 .
کتاب: موسيقي کلاسيک ايراني- الازونيس/ ترجمه ي : مهدي پور محمّد .
کتاب: سازشناسي ( پرويز منصوري (
دلي دارم چو مرغ پا شکسته چو کشتي بر لب دريا نشسته
همه گويند طاهر تار بنواز صدا چون مي دهد تار شکسته
نظريه پردازان ايراني, ظهور تار در ايران را به دوره ي قاجار مي دانندکه در عکس ها و مينياتورهاي آن زمان وجود دارد. در اين دوره ) قاجاريان) تار از مهمترین سازهاي ايران بود. نخستين روايت هاي رديف موسيقي ايراني بر اساس ويژگي هاي سازهاي تار و سه تار توسط ميرزا عبدالله و آقا حسينعلي تدوين شده است, تار در اين دوره 5 سيم داشت. افزودن سيم ششم را به غلامحسين درويش, معروف به درويش خان, از شاگردان ميرزا عبدالله نسبت مي دهند .
بر پيدايش اين ساز دو فرضيه موجود است :
(1 اينکه ممکن است اين ساز در قرن هاي 17 و 18 نسبت به سازهاي ديگر پيشرفت, پيدا کرده باشد. دسته دراز و سيم پرده گذاري آن با سه تار که سازي با تاريخ طول و دراز در ايران است شباهت دارد. هر چند سه تار ،شکل هاي مشخصه تار از قبيل پوستي بدون سطح کاسه و نيز دو کاسه اي بدون آن را دارا نيست, اما اين دو مشخصه در قيچک که يک ساز قديمي ايراني است وجود دارد. هر چند قيچک دسته کوچک و زهي است .
(2 اينکه اين ساز مستقيماً از قفقاز که سازي شبيه به آن ممکن است پيدا شود آمده است. ( خالقي: در يک گفتگو (
(ساختمان تار (
تار شش سيم دارد ( شش سيم تار از فلز بوده که پنج تار از آن ها از فولاد و پايين آن ها از برنج است ) و از سه قسمت اصلي تشکيل شده است: 1- جعبه ي صدا, 2- دسته, 3- و سرپنجه .
1 - جعبه ي صدا از دو کاسه ي کوچک و بزرگ تشکيل مي شود که روي دهانه ي آن ها را با پوست دباغي شده ي بره مي پوشانند. جعبه ي صدا را از چوب درخت توت مي سازند. اين چوب خشک است و صداي خوبي توليد مي کند و براي ساختن آلات موسيقي مناسب است. قسمت بزرگ جعبه ي صدا را کاسه و قسمت کوچک آن را نقاره مي نامند .
2 - دسته ي تار را از چوب درخت گردو مي سازند. چون بسيار محکم است. طول دسته معمولاً در حدود 50 سانتيمتر است. دسته ي تار به 25 و يا 28 فاصله ي معين تقسيم مي شود که هر يک از اين فاصله ها را يک پرده يا دستان مي نامند. پرده همچون علامتي است روي دسته سازهاي زهي, که جاي انگشتان را هنگام نواختن ساز مشخص مي کند. هر پرده را با پيچيدن رشته هايي از جنس روده ي گوسفند به دور دسته, از پرده ي ديگر مشخص مي کنند .
-3 سرپنجه در انتهاي دسته قرار دارد. سرپنجه جايي است که گوشيها را در آن کار مي گذارند. انتهاي هر سيم به دور يک گوشي پيچيده مي شود .
نوازندگان بايد مانند گوشي ها صداي سيم را تنظيم مي کنند .
(کوک تار )
سيم هاي تا دو به دو کوک مي شوند که معمولاً دو دو سل سل و دو دو است. اين کوک براي اين ساز معيار مي باشد .
اما براي دستگاه هاي مختلف کوک هاي مخصوصي وجود دارد. براي مثال اين کوک ها در رديف موسی معروفی نقل شده است :
دو دو 1 سل سل دو 1 دو 1 براي ماهور و چهارگاه
فا دو 1 سل سل دو 1 دو 1 براي شور و ابو عطا
ر ر1 سل سل دو 1 دو 1 براي افشاري, دشتي, نوا , همايون و اصفهان
مي کرن مي کرن سل سل دو 1 دو1 براي سه گاه
دو دو 1 فا فا دو دو براي بيات ترک و راست پنجگاه
لازم به ذکر است تعداد معيار پرده هاي تار 26 پرده است ( اين پرده ها از زه ساخته شده و قابل حرکت هستند ) که ما بين هر پرده ي کامل دو پرده ي ديگر وجود دارد. يکي براي شکل نيم پرده بم تر نت زيرتر و ديگري براي کرون يا سه ربع پرده ي آن. ( بين نيم پرده ي مي- فا-و سي- دو پرده اي و جود ندارد (
(شيوه ي نواختن )
براي نواختن تار , نوازنده کاسه ي تار را روي پا قرار مي دهد. سپس با يک دست دسته ي تار را مي گيرد و انگشتان خود را روي پرده هاي دسته قرار مي دهد و با دست ديگر با مضراب ( تار با مضرابي کوچک از جنس برنج به طول تقريبي سه سانتيمتر نواخته مي شود.) به سيم ها ضربه مي زند. در اين وقت سيم ها به ارتعاش در مي آيند و ارتعاش به وسيله ي خرک ( که روي پوسته ي کاسه ي تار قرار دارد ( به پوسته ي کاسه منتقل مي شود. آن گاه صدا در جعبه ي صدا شدت مي يابد و بيرون پخش مي شود. ( هر چه پرده ها به کاسه نزديک تر باشند, طول سيم کمتر و صدا زيرتر مي شود و هر چه دورتر باشد طول سيم بيشتر و صداي آن بم ترمي شود . )
(کتاب هاي تار (
اولين کتاب موسيقي ايران که به نت نویسی غربي نوشته شد , کتابچه ي راهنمايي براي تار است که توسط علينقي وزيري فراهم آمده است .
کتاب دستور تار, شامل قطعات مختلفي از رديف از قطعات کلاسيک غربي که براي دو تار انتخاب شده بود است. در سال 1330 آثاري خالقي نيز چند کتاب راهنماي تار را براي هنرستان موسيقي ملي انتشار داد.اين کتاب فقط شامل موسيقي ايراني است و هنوز هم مورد استفاده قرار مي گيرد. رديف موسي معروفي و ابوالحسن صبا که براي ويولن و سنتور انتشار يافته بود, براي تار نيز انتشار يافت .
قطعات مخصوصي براي گروه نوازي تار از 1 تا 14 تار نيز نوشته شده است .
(بزرگان تار (
علي اکبر شهنازي ( 1363- 1276 ه ش ) فرزند آقا حسينقلي , علينقي وزيري ( 1358-1265 ه ش ) و غلامحسين بيگچه خاني ( 1364-1297 ه ش ) که در نواختن تار سبکي خاص داشت و به مکتب تار تبريز شهرت دارد, از استادان و نوازندگان برجسته ي تار بودند .
اين استادان شاگردان بسياري تربيت کردند که هر يک سبکي خاص در نواختن تار پيش گرفتند از جمله محمد رضا لطفي, حسين عليزاده, داريوش پيرنياکان و داريوش طلايي .
کتاب: فرهنگنامه ي کودکان و نوجوانان جلد 9 .
کتاب: موسيقي کلاسيک ايراني- الازونيس/ ترجمه ي : مهدي پور محمّد .
کتاب: سازشناسي ( پرويز منصوري (
+ نوشته شده در ساعت توسط اکتاو
|